Kütüb-ü sitte adi verilen hadis mecmualarinin besincisinin müellifi. Ahmed b. Suayb b. Ali b. Bahr b.
Sinân
b. Dinar (Ebu Abdi'r-Rahman) Horasan'da Nesâ denilen sehirde dünyaya
gelmistir (el-Cezerî, el-Lübâb fi Tehzîbil-Ensâb, III, 306).
Dogum
tarihinin 214 veya 215 Hicri yilinda oldugu konusunda ihtilâf vardir.
Imam Suyûtî, Hüsnül-Muhadara isimli eserinde (I,197) dogum tarihini
Hicri 225 olarak gösterir.
Nesâî on bes yasinda iken, küçük
yasinda basladigi tahsilini, hadis ögrenmeye yöneltmistir. Ilk hadis
derslerini, muammerinden olan, Enes b. Malik (r.a) de dahil pek çok
Hadis otoritesine talebelik yapmis olan büyük muhaddis Kuteybe b.
Saîd'den aldi. Bu zatin yaninda kaldigi bir yil iki aylik sürenin
feyzini ömrü boyunca tasidi.
Nesâi'nin asri büyük
muhaddislerin var oldugu ve Hadis ögrenmek için uzun seyahatlerin
yapildigi bir dönemdir. Nesâî de bu seyahatlere katildi. Büyük
muhaddislerden ilim aldi, ilim verdi. Istisarelerde bulundu. Ilmi ve
fazileti ile tanindi. Hadisteki yetkisiyle söhret buldu. Hadis ögrenme
ve ögretme yolunda yaptigi yolculuklar, ölümüne kadar kesintisiz devam
etti. Parmakla gösterilir hale geldi. Yerine göre bir ögrenci, yerine
göre Allah yolunda gazaya çikmis bir mücahid, yerine göre mücahidlerin
ögretmenligini yapti. Hadis alimlerinden Me'mûn el-Misrî söyle anlatir:
"Nesâî ile beraber Tarsus'a gittik. Imamlardan Abdullah b.
Ahmed b. Hanbel, Muhammed b. Ibrahim, Ebül-Âzân ve Keylece gibi zevat
toplandi. Kendileri adina, hadis seyhlerine karsi ilmî münazarada
bulunacak birini seçme konusunda istisarede bulundular ve bu is için
Ebû Abdurrahman en-Nesâî'yi seçme konusunda ittifak ettiler"
(ez-Zehebî, Tarihul-Islâm, II, 179).
Nesâî bir taraftan seyahat ederken, bir taraftan da buldugu muhaddisden hadis aliyor. Isteklisine de bunlari ögretiyordu.
Nesâî'nin
kendilerinden hadis ve ilim aldigi hocalarindan bazilari sunlardir:
Kuteybe b. Saîd, Ishak b. Râhûye, Yûnus b. Abdül-A'lâ, Muhammed b.
Bessâr, Mahmûd b. Gaylân, Hisâm b. Ammâr, Ebû Davûd, Süleyman b.
el-Es'as, Osman b. Ebî Seybe, Isâ b. Hammad...
Nesâî, ehil ise
kendi akranindan ilim ve hadis almaktan çekinmezdi. Ebû, Davûd
es-Sicistani, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Süleyman b. Seyf el-Harrânî
ve Süleyman Eyyüb el-Esedi, kendilerinden hadis alip rivayet ettigi
akranidir.
Nesâî ayrica bir çok ögrenci yetistirmistir. Basta
Sünen isimli eserini rivayet edenler içerisinde bulunan oglu
Abdül-Kerim olmak üzere ileri gelen talebelerinden bazilari da
sunlardir: Ali b. Ebû Câfer et-Tahavî, Ebû Bisr ed-Dûlâbî, Ebû Avane,
tbni Hibbân el-Büstî, Ebû Bekir b. el-Haddâd, Ebû Câfer el-Akilî, Ebû
Ali en-Nisâburî, Ebül-Kasim et-Taberânî, Kasim b. Sâbit es-Serkastî.
Imam
Nesâî, Safiî mezhebine bagli olmasina ragmen mutlak müctehid
mertebesinde idi. Hadisçiler arasinda üçüncü yüz yilin müceddidi
sayilmistir. Ibni Kesir bu konuda söyle der: "Yazmis oldugu eserlerden
anlasiliyor ki hifzi saglam, dogrulugu kesin, imani güçlü, ilim ve
irfani genis birisi idi" (Ibni Kesir, el-Bidâ ye ve'n-Nihâye, XI,
).
Hadis
rivayetinde çok titizdi. Hattâ bu konuda Müslim'den daha saglam
oldugunu söyleyenler vardir. Nakd-i Ricâl ilminde asiri titiz olan
Zehebi bile onu Müslim, Ebû Davûd, Tirmizi gibi Hadis otoritelerinden
önde sayar ve söyle derdi:
"Nesâî, Buhârî ve Ebû Zür'a ayarindadir."
Tâcüd-Din es-Sübkide su nakilde bulunur.
"Üstadimiz
Zehebîye, Imam Müslim'in mi, yoksa Neseâî'nin mi, daha titiz oldugunu
sordum. "Nesâî'dir" dedi" (es-Sübki, Tabakâtüs-Safiiyye, II, 83).
Sa'd
b. Ali ez-Zencânî, Imam Nesâî'nin hadis kabul ve rivayetindeki
sartlarinin Buhari ve Müslim'den daha da agir oldugunu söyler.
Nesâî'nin eserlerinden bazilari sunlardir:
1- es-Sünen: Meshur hadis kitabidir. Buna "el-Mücteba" da denir.
2- el-Künâ: Ravileri künyelerine göre ve harf sirasiyla yazan bir eserdir.
3- ed-Duafâ vel-Metrûkîn: Zayif ve terkedilmesi gereken ravileri yazan bir eserdir.
4- et-Temyiz: Suyûtî'nin ifadesine göre ravîleri birbirinden ayiran özellikleri zikreder.
5- el-Mu'cem: Nesâî'nin hocalarini yazar.
6-Kitabü't-Tabakât: Nesâî'nin zamanina kadar geçen ravileri, rivayetlerini, hallerini, tabaka tabaka anlatan bir eserdir.
7- el-Cerh ve't-Ta'dil: Hadis tenkidinin esaslarini yazar.
8- Tefsirul-Kur'an'il- Kerim
9- el-Cum'a
10- Müsned-i Ali b. Ebi Talib
11- Amelül-Yevm vel-Leyle
Imam
Nesâî heybetli yapili, güzel ve nurlu yüzlü, sihhatli bir sahisti.
Cihada istiraki severdi. Savm-i Davûd'a devam ederdi. Gece ibadetinden,
teheccüdden hiç geri kalmazdi. Humus'ta yaptigi kadiliktan herkes
hosnut kalmisti.
Ömrünün son zamanlarini Misir'da, Hadis ve
ilim ögreterek geçirmisti. Hacc için oradan çikti. Sam'a ugradi. Sam
Ümeyye Camünde münazaralara katildi. Kendisine Ümeyye hanedani ile
ilgili sorular soruldu. Imam Dârakutni'nin ifadesine göre, orada
rahatsizlandi. Kendisini deve sirtinda Hicâz topragina yetistirmelerini
istedi. Istegini yerine getirdiler. 303 (915-916) yilinin Sa'ban ayinda
Mekke'de vefat etti ve Safa ile Merve arasina gömüldü (ez-Zehebi,
Tezkiratül-Huffâz, II, 698).
Bazi müellifler Filistin'deki
Remle'de vefat edip Beytü'l-Makdis'e gömüldügünü yazarlar (Ibni Kesir,
el-Bidâye ve'n-Nihâye, XI, 124). Ancak onun Mekke'de medfun oldugu
görüsü daha kuvvetlidir.
Nesâî'nin "es-Sünen"i ellibir kitab'a
ayrilmis olup her kitap çesitli bablardan meydana gelmistir. Diger
hadis mecmualarinda bulunmayan Kitabul-Ihbâs, Kitabu'n-Nuhl,
Kitabu'r-Rukba ve Kitabu'l-Umra gibi konulari içeren bölümler Nesâî'nin
süneninde mevcuttur. Ayrica diger hadis mecmualarinda bulunan
Kitabul-Fiten, Kitabul-Kiyame, Kitabul-Merakib ve Kitabü' t-Tefsîr de
Nesâî'de mevcut degildir.
Sinân
b. Dinar (Ebu Abdi'r-Rahman) Horasan'da Nesâ denilen sehirde dünyaya
gelmistir (el-Cezerî, el-Lübâb fi Tehzîbil-Ensâb, III, 306).
Dogum
tarihinin 214 veya 215 Hicri yilinda oldugu konusunda ihtilâf vardir.
Imam Suyûtî, Hüsnül-Muhadara isimli eserinde (I,197) dogum tarihini
Hicri 225 olarak gösterir.
Nesâî on bes yasinda iken, küçük
yasinda basladigi tahsilini, hadis ögrenmeye yöneltmistir. Ilk hadis
derslerini, muammerinden olan, Enes b. Malik (r.a) de dahil pek çok
Hadis otoritesine talebelik yapmis olan büyük muhaddis Kuteybe b.
Saîd'den aldi. Bu zatin yaninda kaldigi bir yil iki aylik sürenin
feyzini ömrü boyunca tasidi.
Nesâi'nin asri büyük
muhaddislerin var oldugu ve Hadis ögrenmek için uzun seyahatlerin
yapildigi bir dönemdir. Nesâî de bu seyahatlere katildi. Büyük
muhaddislerden ilim aldi, ilim verdi. Istisarelerde bulundu. Ilmi ve
fazileti ile tanindi. Hadisteki yetkisiyle söhret buldu. Hadis ögrenme
ve ögretme yolunda yaptigi yolculuklar, ölümüne kadar kesintisiz devam
etti. Parmakla gösterilir hale geldi. Yerine göre bir ögrenci, yerine
göre Allah yolunda gazaya çikmis bir mücahid, yerine göre mücahidlerin
ögretmenligini yapti. Hadis alimlerinden Me'mûn el-Misrî söyle anlatir:
"Nesâî ile beraber Tarsus'a gittik. Imamlardan Abdullah b.
Ahmed b. Hanbel, Muhammed b. Ibrahim, Ebül-Âzân ve Keylece gibi zevat
toplandi. Kendileri adina, hadis seyhlerine karsi ilmî münazarada
bulunacak birini seçme konusunda istisarede bulundular ve bu is için
Ebû Abdurrahman en-Nesâî'yi seçme konusunda ittifak ettiler"
(ez-Zehebî, Tarihul-Islâm, II, 179).
Nesâî bir taraftan seyahat ederken, bir taraftan da buldugu muhaddisden hadis aliyor. Isteklisine de bunlari ögretiyordu.
Nesâî'nin
kendilerinden hadis ve ilim aldigi hocalarindan bazilari sunlardir:
Kuteybe b. Saîd, Ishak b. Râhûye, Yûnus b. Abdül-A'lâ, Muhammed b.
Bessâr, Mahmûd b. Gaylân, Hisâm b. Ammâr, Ebû Davûd, Süleyman b.
el-Es'as, Osman b. Ebî Seybe, Isâ b. Hammad...
Nesâî, ehil ise
kendi akranindan ilim ve hadis almaktan çekinmezdi. Ebû, Davûd
es-Sicistani, Abdullah b. Ahmed b. Hanbel, Süleyman b. Seyf el-Harrânî
ve Süleyman Eyyüb el-Esedi, kendilerinden hadis alip rivayet ettigi
akranidir.
Nesâî ayrica bir çok ögrenci yetistirmistir. Basta
Sünen isimli eserini rivayet edenler içerisinde bulunan oglu
Abdül-Kerim olmak üzere ileri gelen talebelerinden bazilari da
sunlardir: Ali b. Ebû Câfer et-Tahavî, Ebû Bisr ed-Dûlâbî, Ebû Avane,
tbni Hibbân el-Büstî, Ebû Bekir b. el-Haddâd, Ebû Câfer el-Akilî, Ebû
Ali en-Nisâburî, Ebül-Kasim et-Taberânî, Kasim b. Sâbit es-Serkastî.
Imam
Nesâî, Safiî mezhebine bagli olmasina ragmen mutlak müctehid
mertebesinde idi. Hadisçiler arasinda üçüncü yüz yilin müceddidi
sayilmistir. Ibni Kesir bu konuda söyle der: "Yazmis oldugu eserlerden
anlasiliyor ki hifzi saglam, dogrulugu kesin, imani güçlü, ilim ve
irfani genis birisi idi" (Ibni Kesir, el-Bidâ ye ve'n-Nihâye, XI,
). Hadis
rivayetinde çok titizdi. Hattâ bu konuda Müslim'den daha saglam
oldugunu söyleyenler vardir. Nakd-i Ricâl ilminde asiri titiz olan
Zehebi bile onu Müslim, Ebû Davûd, Tirmizi gibi Hadis otoritelerinden
önde sayar ve söyle derdi:
"Nesâî, Buhârî ve Ebû Zür'a ayarindadir."
Tâcüd-Din es-Sübkide su nakilde bulunur.
"Üstadimiz
Zehebîye, Imam Müslim'in mi, yoksa Neseâî'nin mi, daha titiz oldugunu
sordum. "Nesâî'dir" dedi" (es-Sübki, Tabakâtüs-Safiiyye, II, 83).
Sa'd
b. Ali ez-Zencânî, Imam Nesâî'nin hadis kabul ve rivayetindeki
sartlarinin Buhari ve Müslim'den daha da agir oldugunu söyler.
Nesâî'nin eserlerinden bazilari sunlardir:
1- es-Sünen: Meshur hadis kitabidir. Buna "el-Mücteba" da denir.
2- el-Künâ: Ravileri künyelerine göre ve harf sirasiyla yazan bir eserdir.
3- ed-Duafâ vel-Metrûkîn: Zayif ve terkedilmesi gereken ravileri yazan bir eserdir.
4- et-Temyiz: Suyûtî'nin ifadesine göre ravîleri birbirinden ayiran özellikleri zikreder.
5- el-Mu'cem: Nesâî'nin hocalarini yazar.
6-Kitabü't-Tabakât: Nesâî'nin zamanina kadar geçen ravileri, rivayetlerini, hallerini, tabaka tabaka anlatan bir eserdir.
7- el-Cerh ve't-Ta'dil: Hadis tenkidinin esaslarini yazar.
8- Tefsirul-Kur'an'il- Kerim
9- el-Cum'a
10- Müsned-i Ali b. Ebi Talib
11- Amelül-Yevm vel-Leyle
Imam
Nesâî heybetli yapili, güzel ve nurlu yüzlü, sihhatli bir sahisti.
Cihada istiraki severdi. Savm-i Davûd'a devam ederdi. Gece ibadetinden,
teheccüdden hiç geri kalmazdi. Humus'ta yaptigi kadiliktan herkes
hosnut kalmisti.
Ömrünün son zamanlarini Misir'da, Hadis ve
ilim ögreterek geçirmisti. Hacc için oradan çikti. Sam'a ugradi. Sam
Ümeyye Camünde münazaralara katildi. Kendisine Ümeyye hanedani ile
ilgili sorular soruldu. Imam Dârakutni'nin ifadesine göre, orada
rahatsizlandi. Kendisini deve sirtinda Hicâz topragina yetistirmelerini
istedi. Istegini yerine getirdiler. 303 (915-916) yilinin Sa'ban ayinda
Mekke'de vefat etti ve Safa ile Merve arasina gömüldü (ez-Zehebi,
Tezkiratül-Huffâz, II, 698).
Bazi müellifler Filistin'deki
Remle'de vefat edip Beytü'l-Makdis'e gömüldügünü yazarlar (Ibni Kesir,
el-Bidâye ve'n-Nihâye, XI, 124). Ancak onun Mekke'de medfun oldugu
görüsü daha kuvvetlidir.
Nesâî'nin "es-Sünen"i ellibir kitab'a
ayrilmis olup her kitap çesitli bablardan meydana gelmistir. Diger
hadis mecmualarinda bulunmayan Kitabul-Ihbâs, Kitabu'n-Nuhl,
Kitabu'r-Rukba ve Kitabu'l-Umra gibi konulari içeren bölümler Nesâî'nin
süneninde mevcuttur. Ayrica diger hadis mecmualarinda bulunan
Kitabul-Fiten, Kitabul-Kiyame, Kitabul-Merakib ve Kitabü' t-Tefsîr de
Nesâî'de mevcut degildir.
